Çocuklar yalan kavramını ne zaman öğrenir?
Çocukların yalan kavramında değerlendirilecek ilk cümlelerini 3 yaşla birlikte duymaya başlayabilirsin. Ancak bu yalanlar, bildiğimiz anlamıyla kurulan yalanlara pek benzemez. Bunlar çoğunlukla hayalle gerçeği ayırt edememelerinden kaynaklanır. 3-6 yaş arası dönemde bu tarz konuşmalarla sıkça karşılaşabilirsin. Yani çocuğun yalan olarak adlandırılabilecek ilk konuşmalarını bu dönemde gerçekleştirebilir.
Çocuklar neden yalan söyler?
Aslında her yaşta yalan söyleme nedeni değişiklik gösterir. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi 3-6 yaş arasında çocuğun hayalle gerçeği karıştırdığı için ya da kendi hayallerini yansıtan yalanları söylerler. Ancak 7 yaşla birlikte, özellikle 10-11 yaş arasında doğru ve yanlışı ayırt edebilir, yalanın kötü bir şey olduğunu fark eder ve yalan sebepleri şekil değiştirmeye başlar. Bu zaman aralığında çocuklar tıpkı yetişkinler gibi yalan kavramına aşina olurlar.
Çocuklarda yalan söyleme davranışının birkaç farklı sebebi var. Bunlardan bahsedelim.
Hayal ürünü yalanlar
Özellikle okul öncesi dönemdeki çocuklardan bu yalanları sıkça duyabilirsin. Bu yaşlardaki çocuklar genellikle izledikleri çizgi filmlerden, annelerinin okuduğu kitaplardaki karakterlerden, oyuncaklardan ve hatta bazen şarkılardan bile etkilenerek hayaller kurmaya başlarlar. Henüz gerçeği ve hayali ayırt etmeyi başaramadıkları için de bu olayları sanki gerçekmiş ve yaşanmış gibi anlatırlar.
Ancak bu tarz yalanlarda çocuğun kandırma ya da aldatma gibi bir niyeti olmaz. Ancak çocuk bu hayal ürünü yalanların içinde yaşamaya başlarsa bir inceleme yapılması gerekir.
Kendini koruma yalanları
Eğer bir sebeple çocuğunun üstüne gittiysen, yapmaması gereken bir şeyi yapıp senden aşırı tepki göreceğini düşünüyorsa ya da sık sık ceza alıyorsa kendini korumak için yalan söyleyebilir. Bu şekilde yalan söyleyen çocuk, ebeveynlerinden gelecek tepkiden ciddi şekilde korkuyor demektir.
İlgi çekmek için söylenen yalanlar
Çocuk ve yalan kavramları yan yana geldiğinde en yaygın olan sebep ilgi çekmek olabiliyor. Çocuğun eğer ailesi ya da arkadaşları tarafından sevilmediğini, ilgi görmediğini fark ederse dikkat çekmek için bazı yalanlar söyleyebilir. Örneğin olmadığı halde hasta olduğunu söylemesi, arkadaşlarına sahip olmadığı şeyleri varmış gibi göstermesi bu tarz yalanlar arasında. Özellikle arkadaşlarına söylediği yalanlar, kendini olduğundan farklı biri gibi gösterme çabasını yansıtır ve kendine yer etmek istediğini gösterir.
Örnek alınan yalanlar
Bu tür yalanlarda çocuk genelde annesini, babasını ya da gözlemlediği bir yakınını örnek alır. Örneğin işe gitmemek için bir bahane ürettiğini fark ederse, kendisi de okula gitmemek için bir bahane üretebilir. Eğer onunla parka gitmek yerine işim var deyip çok da elzem olmayan bir işle ilgilenirsen çocuğun da bu tarz sosyal yalanları sana söyleyebilir.
Patolojik yalanlar
Herhangi bir amacı olmayan, çoğunlukla rahatsız olunan bazı duygularla ilişkilendirilen yalanlardır. Örneğin çocuk amcasında bir sebeple çok hoşlanmıyorsa, biri sorduğunda “Benim amcam yok” ya da “Öldü” gibi yalanlar söyleyebilir. Bunların altındaki sebep genellikle hoşlanılmayan bir gerçekten kaçınmaktır.
Çocuklarda yalan söyleme neden alışkanlık haline gelir?
Çocuğun yalan ve gerçeği ayırt edebilecek yaşa geldiği halde hala yalan söylemeye devam ediyorsa bu durum artık alışkanlık haline gelmiştir diyebiliriz. Çocuk alışkanlık halinde, sık sık yalan söylemeye başladıysa artık amacı tamamen kendi çıkarlarını korumak haline gelmiştir. Yaşadığı hayattan memnun olmaması ve kendini olduğundan farklı biri gibi gösterme çabası çocuklarda yalan alışkanlığını tetikler. Bu gibi bir durum fark edildiğinde çocuğa muhakkak pedagojik açıdan yaklaşılması gerekir. Çünkü kişilik bozukluğuna varan sorunlar söz konusu olmaya başlayabilir.
Yalan söyleyen çocuğa nasıl davranmalı? Çocuğun yalan söylemesi nasıl engellenir?
- Mükemmeliyetçi olmaktan vazgeç. Çocuğun senin beklentilerini karşılayamazsa yalana başvurabilir. Bu yüzden ondan yapabileceği kadarını beklemeli ve başarısızlıklarının ona olan sevginle alakası olmadığını anlatmalısın.
- Baskıcı ve tehditkar olma. Eğer bu tarz bir tavır takınırsan, çocuğun yanlış yaptığı bir olaydan sonra ceza ya da tepki almamak için yalana başvurabilir. Örneğin, “Okuldan dönerken gecikirsen seni mahvederim!” gibi bir cümle yerine “Okuldan eve zamanında geldiğinde çok mutlu oluyorum” şeklinde bir cümle kurmak, çocuğunun senin tepkinden korkarak yalan söylemesini engeller.
- Asla ceza verme. Yalan söyleyen çocuğa ne ceza verilir diye düşünüp duran ebeveynler var. Ceza, korku yüzünden yalan davranışını tetikler. Bu yüzden cezayı bir çözüm olarak kullanmamalısın.
- Çocuğunla ilgilen. Gününün nasıl geçtiğini, ihtiyaçlarını sor. Sana olan ihtiyacını ise elinden geldiğince karşılamaya çalış. Akşamları 1 saat oyun oynamak ya da birlikte herhangi bir aktivite yapmak bile çocuğunun sana ilgi çekmek için yalan söylemesini engeller.
- Özgüven kazanmasını sağla. Kendine güvenmeyen, mevcut durumundan hoşlanmayan çocuklar, kendilerini olduğundan farklı biri gibi göstermek için özellikle arkadaşlarına yalan söyleyebilirler. Bu yüzden çocuğunun kendisiyle barışık olmasını sağlaman önemli.
- Onun yalanına kesinlikle ortak çıkma. Örneğin babası dondurma yemesine izin vermiyorsa ve sen de ona dondurma alıp “Sakın babana söyleme!” diyorsan bu tavır, çocuğuna yalanın normal bir şey olduğunu düşündürebilir.
- Sakın şiddet uygulama. Eğer çocuğunun bir yalanını yakalarsan ona şiddet uygulamak asla çözüm olmaz, aksine onun daha fazla yalan söylemesine neden olur. Kendini güvence altına almak için sürekli yalan söyleme eğilimi geliştirir.
- Ona olan güvenini belli et. Bir kere yalan söylediğini gördükten sonra ona yaptığı hareketler için sürekli “Yalan söylüyorsun!” diye çıkışman, çocuğunun kendisine güvenilmediğini düşünmesine ve daha fazla yalan söylemesine neden olabilir.
- Çocuğunun da bir özeli olduğunu fark et. Eğer tuvalette uzun süre kaldıysa neden diye sorma. Odasının kapısı kapalıysa sürekli baskınlar düzenleme. Yani sürekli sorular sorup onu bunaltma.
- Her olumsuz durumda onu suçlama. Bir eşya düştüyse, bir bardak kırıldıysa, yere su döküldüyse suçu ona atmaktansa sorunu birlikte çözmeye yönelik girişimlerde bulunabilirsin.
