Çocuklar neden korkar?
Korku, deneyimlerimiz sonucu öğrenerek pekiştirdiğimiz ve bizi tehlikelerden koruyan bir duygu. Beynin bölümlerinden biri olan amigdalanın vücuda gönderdiği “kaç ya da savaş” tepkisiyle ortaya çıkan korku duygusu, tehditlere karşı korunmayı sağlıyor.
Temelde yatan güvensizlik duygusu çocuklarda korkuya yol açıyor. Bilinmezlik, yeni bir şeyle karşılaşma, çocuğun yalnız ya da annesinden ayrı kalması veya yabancı bir ortama girmesi gibi durumlar güven duygusunda eksikliğe neden oluyor. Kendini güvende hissetmeyen çocuk da korkuyor. Özellikle de erken çocukluk dediğimiz 2-6 yaş döneminde korku sık görülen bir olay haline geliyor.
Okul Öncesi Eğitim Uzmanı Elif Bayhan;
- Aşırı ses,
- Ani çıkışlar,
- Abartılı sevgi gösterileri gibi durumların bebeklerde korkuya yol açabildiğini söylüyor.
Ancak yaş büyüdükçe çocuklarda korkuya yol açan faktörler çeşitleniyor. Bebeklik dönemindeki travmalar da ilerleyen yaşlarda çeşitli korkularla kendini gösterebiliyor. Şimdi bu durumları derinlemesine inceleyelim.
Çocuk korkularının nedenleri neler?
1. Bilgi eksikliği
Çocukluk korkularının birçoğu eksik ya da yanlış bilgiden kaynaklanıyor. Tarih öncesi zamanlarda insanlar nasıl fizik kurallarına ilişkin bilgileri olmamaları nedeniyle gök gürültüsü, şimşek ve güneş tutulması gibi doğa olaylarından korkuyorlarsa, çocuklar da aynı sebeple birçok şeyden korkuyorlar.
Çocuğun yüksek sesten korkması gibi davranışlar da bu tarz bilinmezliklerden kaynaklanıyor. Çocuklar dünyanın kurallarına ilişkin yeni keşifler yapıp kendilerince hipotezler geliştiriyorlar. “Küvetteki su, akaçtan geçip gittiğine göre ben de yok olabilirim” gibi türlü korku verici düşüncelere kapılabiliyorlar.
2. Bebeklikte yaşanan kötü deneyimler
Yapılan araştırmalara göre, çocukların anne karnında ya da doğum sürecinde yaşadıkları travmalar bazı korkulara eğilimli olmalarına neden oluyor. Örneğin;
- Klostrofobinin nedeni, bebeğin doğum kanalında sıkıştığı uzun süren bir doğum süreci olabiliyor.
- Çocuklarda karanlık korkusunun altında, bebeğin gece ağlarken ihmal edilmesi yatabiliyor.
- Çocuğun yalnız kalma korkusu, bebeklik döneminde annesiz kalmasından ya da yeterince anne sevgisi almamasından kaynaklanabiliyor.
- Yalnız kalmak istemedikleri ve sürekli kendisine bakanların yanında bulunmak istedikleri için çocuklarda okul korkusunun temelinde ayrılık kaygısı yatabiliyor.
Çocuklarda Ayrılık Kaygısıyla Nasıl Başa Çıkılır?
3. Korkutucu deneyimler
Bir köpeğin saldırısına uğramak, havuza düşmek ve iğne yaptırmak gibi olaylar çocuğun bu durumları tekrar yaşama olasılığına karşı korku geliştirmesine yol açıyor. Bunların bir kısmı tehlikeli olaylar olabilse de çocukların korktukları şeylerin pek çoğunun hayati tehlikesi olmuyor.
4. Koşullu korkular
Çocuklar zaman içinde başka korkunç bir olayla ilişkilendirdikleri nesne ya da olaylardan korkmayı öğrenebiliyorlar. Örneğin; fareyle korkutucu bir deneyim yaşayan çocuklar bu korkularını tavşan, köpek, pamuk ve kürk manto gibi benzer hayvan ve nesnelerle ilişkilendirerek bunlardan da korkmaya başlayabiliyorlar. Okul öncesi çocukların korkularının pek çoğu, bu tarz koşullanmalardan kaynaklanıyor.
5. Başkalarından edinilen korkular
Çocuklar anne ve babalarının korkularına kolayca yakalanabiliyorlar. Güvendiği bir yetişkinin beklenmedik ve öngörülemeyecek şekilde davranması küçük çocuklar için kafa karıştırıcı ve korkutucu olabiliyor. Özellikle de bu tepki ani ve sesli bir şekilde verilmişse etki daha çok artıyor.
6. Ölümlülüğü kavramaya başlamak
Çocuklar ölüm kavramının bilincinde olmadan yaşıyorlar. Çocuğun ölüm, ölümlülük ve kendi kırılganlıklarına dair farkındalıklar geliştirmeye başlamasıyla birlikte 3 yaş korkuları başlıyor. “İnsanlar neden ölür?”, “Ben ölecek miyim?” gibi sorular bu dönemde görülebiliyor. Ölüm farkındalığı yeni korkuların ortaya çıkmasına da neden oluyor.
Bu sorulara hazırlıklı ol: Çocukların En Çok Sorduğu 11 Soru
7. Çocuğun gelişen hayal gücü
3 yaş çocuğun korkularını besleyen en büyük etken, canlı bir hayal gücü. Çocukların yine bu dönemde zihinsel imgeler oluşturma ve konuşma gibi becerileri gelişiyor. Küçük çocuklar gerçek dünyaya ilişkin daha fazla bilgi edinene kadar gerçeklikle kendi hayalleri arasındaki farkları iyi bir şekilde ayırt edemiyorlar.
Örneğin; akşam vakti dışarıdaki çalıların ve sokak lambasının ışığı nedeniyle perde üzerinde oluşan şekiller çocuğun gölgeden korkmasına neden olabiliyor. Çünkü çocuk bu şekilleri gerçeküstü şeylerle ilişkilendirebiliyor. Bu nedenle bir yetişkin için son derece önemsiz ve akıl dışı görünen bir durum, çocukta ciddi kaygılara yol açabiliyor.
Her yaşın bir derdi var: 3 Yaş Sendromu Nedir? Nasıl Atlatılır?
8. Sembolik korkular
Çocuğun gerçek korkusunu ifade etmesinin çok zor ya da tehlikeli olduğu durumlarda sembolik korkular ortaya çıkıyor. Anne ve babasının onu sevmeyeceğini düşünen çocuk, dolabında saklanan canavardan korkmaya başlayabiliyor. Ezici bir kaygıyla başa çıkamayan çocuğun zihni, korkuyu hayal ürünü bir canavara aktarabiliyor.
- Anne-babanın boşanması,
- Ebeveynlerden birinin hasta olması,
- Çocuğun cinsel tacize uğraması sembolik korkulara neden olabiliyor.
Mutlaka oku: Çocuk İstismarı Nedir? Nasıl Anlaşılır ve Önlem Alınır?
9. Başarısızlık korkusu
Çocukluk korkuları kendini her dönemde gösterebiliyor. Ancak 2 yaş korkularıyla, 7 yaş çocuğunun korkuları aynı sebeplerden kaynaklanmıyor. Çocuk büyüdükçe korkularının nedenleri de daha gerçekçi bir hal alıyor. 7-13 yaş aralığında genellikle sosyal yaşama ve okuldaki akademik duruma karşın korkular baş gösteriyor.
Çocukta yeterince başarılı olamama, sevilmeme ve arkadaşları tarafından dışlanma gibi korkular ortaya çıkıyor. Düşük notlar alan çocuk ailede baskı görebiliyor. Sürekli yüksek notlar almaya çabalamak ve başarılı olma kaygısı gütmek çocuğun anneden korkması gibi üzücü durumlara yol açabiliyor. Dolayısıyla bu dönemde anne ve baba olarak çocuğunuza karşı tutumunuz çok önemli.
Onlarda da oluyor: Çocuklarda Depresyon Belirtileri ve Tedavisi
Çocuk korkularının en yaygın türleri neler?
Çocuklar; mizaç, hayal gücü, hayat koşulları ve deneyimlerine bağlı olarak farklı korkular geliştirebiliyorlar. Çocukluk dönemi korkuları içerisinde en sık rastlanan türler şunlar;
- Gece korkusu,
- Hayvan korkusu (özellikle köpekler, böcekler ve yılanlar),
- Doktor korkusu,
- Fırtına/gök gürültüsü korkusu,
- Karanlık korkusu,
- Yabancılar,
- Tanıdık olmayan durumlar,
- Hayal ürünü yaratıklar.
Çocuklarda gece korkusu, gelişim sürecinin bir özelliği olarak özellikle 3-4 yaş korkularının başını çekiyor. Öcü tarafından kovalanmak, rüyada canavarlarla karşılaşmak ya da yabancılar tarafından kaçırılmak gibi durumlar çocukların uykuda korkmasına yol açıyor. Bu da zamanla uyku problemlerine ve çocuğun yalnız uyumak istememesine sebep olabiliyor.
Onu görmezden gelme: Kendi Yatağında Uyumak İstemeyen Çocuğuna Kulak Ver!
Çocuklarda korkuyu yenmek mümkün!
Çeşitli sebeplerle çocuğunun korkulara kapılması seni üzmesin. Doğru yönlendirmelerle minik kuzuna destek olabilir, onu bu olumsuz duygulardan arındırabilirsin. Peki çocuğun korkması nasıl önlenir?
Okul Öncesi Eğitim Uzmanı Elif Bayhan'ın, çocuğun korkularıyla baş etme yolları hakkında önerileri şöyle:
- Çocuklarda korkuyu yenmek için atılması gereken ilk adım, korkunun altında yatan nedenleri bulmaya çalışmak olmalı. Böylece çocuğunun korkmasına yol açan durumları ortadan kaldırılabilir hale getirmiş olursun.
- Çocuk korkuları mantıksız olabilir ama bunların gerçek olduğunu kabul etmek gerekiyor. Çocuğuna “bunda korkulacak bir şey yok” tarzı bir yaklaşımda bulunman korkuyu yenmesine yardımcı olmak yerine, daha da şiddetlendirebilir.
- Çocuğunun korku duyduğu durumlarda ona kısa ve net açıklamalar yaparak bunun aslında korkulmayacak bir şey olduğu duygusunu uyandırmalısın. Ona doğru bilgi vermelisin.
- O anda yaşadığı duyguyu tamamen boşaltabilmesi için çocuğun korkudan titremesi ve ağlaması gibi durumlar yaşanabiliyor. Bu krizler sırasında çocuğunu, duygularını boşaltması için teşvik etmelisin. Gülmek bu konuda çok işe yarıyor!
- Çocuğunun korkularıyla asla dalga geçmemeli ve onları yok saymamalısın.
- Yanlış ebeveyn davranışları sebebiyle çocuklarda karanlık korkusu olarak başlayan durum, çocuğun tuvalete tek başına gitmesini bile engelleyebiliyor. Çocuğun yalnız yatma korkusu gibi yeni durumlar ortaya çıkabiliyor. Bu nedenle çocuğunu korkusunu yenmesi için karanlıkta oturmaya ya da yalnız kalmaya zorlamamalısın.
- Korkan çocuğa nasıl davranmalı, konusunda aşırı koruyucu davranışlar sergilemenin de yanlış bir tutum olduğunu söyleyelim. Çocuğunu çevresindeki insanlardan korkan biri olarak yetiştirmemelisin.
- Çocuğunu arkadaş edinmesi için cesaretlendirmeli ve ona örnek olmalısın.
- Bir çocuk herkesten çok ailesine güvenir. Çocuğunu korku ve endişeleriyle baş etmek konusunda yalnız bırakmamalısın. Ona göstereceğin davranış kalıplarını örnek alarak güven duygusunu kazanmasını sağlamalısın.
Bu da ilgini çekebilir: Çocuklarda Gece Terörü ve Kabuslar: Nedir, Neden Olur?
