Kekemelik nedir?
Kekemelik, konuşmanın akıcılık boyutunu etkileyen bir konuşma bozukluğudur. Üç farklı tipte incelenir.
- Çocuklarda görülen gelişimsel kekemelik,
- Yetişkinlik döneminde halen devam etmekte olan kronik kekemelik,
- Geçirilen nörolojik olaylara bağlı olarak ortaya çıkan nörojenik kekemelik.
Hangi kekemelik kalıcıdır?
Geçici kekemelik, sonradan kekemelik gibi türlerinden bahsedebilir miyiz, sorusuna Uzman Dil ve Konuşma Terapisti Çağdaş Karsan şöyle cevap veriyor:
Çocukluk çağı kekemeliği ya da diğer adıyla gelişimsel kekemelik çocukların yaklaşık %80’inde bir süre sonra ortadan kaybolur. Ancak diğer türler kalıcıdır.
Bunu da oku: Çocuklarda Konuşma Bozukluğu Nedir, Tedavisi Nasıldır?
Kekemelik neden olur?
Kekemeliğin oluşumuna sebep olan mekanizma halen bilinememektedir. Ancak yapılan araştırmalar kekemeliğin nörolojik temelli bir konuşma problemi olduğunu göstermektedir.
Kekemeliği olan bireylerle olmayan bireyleri karşılaştıran çalışmalar, beyindeki bazı bölgesel aktivasyon farklılıklarını ortaya koymuştur. Bu çalışmalar kekemeliği olan bireylerin beyninde, konuşmanın motor gerçekleşmesiyle ilgili bazı farklılıkların mevcut olduğuna işaret etmektedir.
Aileler kekemeliğin zeka gelişimi ile bir ilgisi var mı, diye merak edebiliyorlar. Kekemeliğin; zeka, bilişsel gelişim, sosyal gelişim, psikolojik gelişim gibi hiçbir gelişim boyutuyla ilgisi yok. Bu, çok önemli ve vurgulanması gereken bir nokta. Kekemeliği olan bireylerle çalışan yahut bir biçimde temas kuran herkesin bu bilgiye sahip olması çok önemli.
Mutlaka oku: Yaş Dönümlerine Göre Çocuklarda Bilişsel Gelişim Özellikleri
Çocuğun kekeme olduğu nasıl anlaşılır?
Çağdaş Karsan, çocukta kekemelik nasıl anlaşılır, konusunda şunları söylüyor:
Bir çocukta gelişimsel kekemelik olduğuna çocuktaki takılma tiplerine ve görülen takılmaların kalıcı hale gelmeye başlamasına göre karar verilir.
Genellikle 3 aydan uzun süren takılma öyküsü ve konuşma sırasında uzatma, ses-hece tekrarları, bloklar şeklindeki çekirdek kekemelik belirtilerinin görülmesi konuşma terapisine başlamak için yeterli birer sebeptir.
Peki kekeme çocuklarda okuma-yazma becerileri diğer çocuklardan farklı mı? Karsan, çocuklarda kekeleme sorununun okuma ve yazma konusunda bir probleme yol açmadığını söylüyor. Yalnızca kekemeliği olan çocuklar sesli okuma performansı sırasında takılmalar gösteriyorlar. Ancak bu onların okuma becerisinde bir sorun olduğu anlamına gelmiyor.
Bu da ilgini çekebilir: Çocuklarda Motor Konuşma Bozukluğu (Apraksi)
Kekemelik ne zaman ortaya çıkar?
En sık olarak 2,5-5 yaşları arasında çocuklardaki ilk takılma davranışları görülmeye başlanır. Fakat bu, kekemeliğin kalıcı olacağı anlamına gelmez. Dil gelişiminin normal sürecindeki akıcı olmayan konuşmalarla kekemelik karıştırılabiliyor. Dil gelişim sürecinde doğal olarak görülen akıcısızlıklar daha çok kelime tekrarları, öbek/cümle tekrarları ve “eee”, “aaa” gibi dolgu seslerinin kullanılmasından ibarettir.
Gelişimsel kekemelikteyse daha önce de söz edildiği gibi ses ve hece tekrarları, ses uzatmalar ve bloklar görülür. Dolayısıyla takılma tiplerinin ayırt edici özelliğe sahip olduğunu söyleyebiliriz. Gelişimsel kekemelik ne kadar sürer, dersek bunun kimi çocukta birkaç ay sürerken kimi çocukta yıllarca devam edebildiğini söylemek mümkün.
Geçici kekemelik ne kadar sürer, bunu da söyleyelim. Geçici kekemelik 6 ay içinde kendi kendine düzelebildiği gibi geçmediği durumlarda da terapi yardımıyla konuşma tekrar eski haline dönebilir.
Ayrıca kekemelik davranışları gösteren çocuklarda eforlu bir konuşma biçimi görülebilir. Yani bu çocukların bir kısmının konuşurken zorlandığı ve fiziksel efor gösterdiği gözlemlenebilir. Bu da normal dil gelişimi sürecindeki çocuklar için söz konusu olmadığından ayırt edici bir özellik olarak karşımıza çıkar.
Kekemelikte çocuğu hangi doktora götürmeli?
Bir çocukta takılma davranışları görülmeye başlandığında başvurulması gereken uzman “dil ve konuşma terapistleridir”. Kekemelik psikolojik bir problem olmadığından psikolog, psikiyatrist ya da pedagog gibi insan psikolojisiyle ilgili bozukluklarla çalışan uzmanlara gitmek yalnızca zaman ve emek kaybı olacaktır.
Kekemelik tedavi yöntemleri
Kekemelik terapisinde yaş sınırı var mı?
Erken tanı ve müdahaleye bir an evvel başlanması, her bozuklukta olduğu gibi bu bozuklukta da büyük önem arz eder. Kekemelik tedavisine başlamak için herhangi bir yaş sınırlaması bulunmamaktadır. Her yaştan birey konuşma terapisine başlayabilir.
Kekemelik terapisi nedir?
Kekemelik terapisi, takılma davranışlarının sıklığı ve şiddetini azaltmaya yönelik terapi tekniklerinin öğretilmesi ve farklı konuşma durumlarına karşı kişiyi sosyal ve psikolojik yönden hazırlamayı hedefleyen terapi sürecinin tamamıdır. Farklı bağlamlarda, ortamlarda ve farklı teknikler kullanılarak gerçekleştirilebilir.
Kekemeliğin tedavisi için dil terapisi şart mı?
Kekemeliğin tedavisi bulunmamaktadır. Yani uygulanan hiçbir müdahale konuşma bozukluğunun ortadan kalkmasını garantilemez. Ancak doğal olarak yok olmasına yardımcı olunabilir yahut kontrol altına alınabilir. Bunu yapmanın tek yolu, konuşma terapisidir.
9 Soruda Çocuklarda Dil ve Konuşma Terapisi
Kekemelik ilaçlarını kimler nasıl kullanabilir?
Kekemelik için tedavi edici etkisi olan bir ilaç bulunmamaktadır. Fakat kekemeliği olan bireyler psikiyatristlere başvurduklarında bu uzmanlar anksiyete azaltıcı ilaçlar reçete ederler. Bu ilaçları kullanmak kekemeliği tedavi etmez; yalnızca kekemelik semptomlarını geçici olarak azaltabilir.
Çocuklarda kekemelik için öneriler
Kekeme çocuklar için bir kısayol ya da tek başına yapılabilecek bir uygulama ne yazık ki yok ama doğru ebeveyn tutumlarının öğrenilmesinde ve kullanılmasında büyük fayda var. Ailelerin kekeme olan çocuklarına karşı hataları olabiliyor, ilk olarak bu yanlış davranışlardan uzak durmak gerek.
Aileler öncelikle çocuklarıyla muhatap olurken takılmalara vurgu yapmamalı ve “Dur!”,”Sakin ol!”, “Tekrar söyle!” gibi konuşma şekline yönelik geri bildirimler vermemelidirler.
Çocuklarına takıldığı için kızmak, bu durumdan üzüldüğünü belli etmek, sözünü kesmek, onun yerine sözünü tamamlamak, ona kendini ifade etmesi için fırsat tanımamak gibi davranışlar da yanlış davranışlardır ve çocuğun konuşmaya karşı olan kaygısının ve kaçınma davranışlarının artmasına sebep olabilirler. Bunun gibi bu davranışlar sonucunda çocuğun takılmalarında bir artış da görülebilir.
Bunların yerine çocuk konuşmasını bitirene kadar onu dinlemek, sözünü kesmemek, göz temasını bozmamak ve hatta onunla konuşurken zaman zaman istemli takılmalar sergilemek onun rahatlamasına yardımcı olacaktır.
Elinden geleni yap: Yaşlara Göre Çocuklarda Dil Gelişimini Desteklemenin Yolları
Bunun yanı sıra kekeme çocukların ve ailelerin yaşadığı birtakım zorluklar olduğu aşikar. Bunu bilip çocuğa bu anlamda destek sağlamak da şart, diyor Çağdaş Karsan.
Sosyal çevreden gelen olumsuz geri bildirimler ve kekemelik hakkında sahip olunan yanlış inanışlar çocukların ve ailelerin yaşadığı zorlukların temelini teşkil eder.
- Çocukların akran zorbalığına maruz kalması,
- Arkadaşları tarafından etiketlenmesi,
- Öte yandan ailelerin çevreden gelen; “Hep böyle mi konuşacak?”, “Yazık çocuğa!” gibi acıma bildiren ifadelere ya da "Falanca kişiye götürdünüz mü?", "Filanca ilacı içirdiniz mi?" gibi bitmeyen tavsiyelere maruz kalmaları hem çocukları hem de yetişkinleri psikolojik olarak yıpratır.
Bu süreç, çocuğun ve ailesinin sosyal izolasyonuyla ya da bu durumu inkar etmesiyle sonuçlanabilir ki her iki durumun da kendine göre büyük tehlikeleri vardır.
Bu da ilgini çekebilir: Çocuklarda Artikülasyon Bozukluğu (Harf Söyleyememe)
