Şöyle kısa bir hatırlatmayla başlayalım: Her çocuk özeldir ve gelişim süreci benzersizdir. Fakat uzmanlar yaş dönümlerine göre genel bir beceriden, kapasiteden bahsedebiliyorlar. Çocuğunun bilişsel seviyesi aşağıda yazılanlarla büyük oranda örtüşecek ama birebir aynılarının olmasını bekleme.
Burada işin detayına indik: Ay ay bebek gelişimi
1 yaş bilişsel gelişim özellikleri
- İlk kez tümüyle zekalı davranışlar görülür.
- Yeni araçlar keşfeder, kendi kendine yemek yeme denemelerine girişir.
- Tekrarlanan hareketlerde değişiklik yapmaya başlar.
- Bazı nesneleri ele alırken sahip olduğu davranışları sıralar, değiştirir, deneyerek yeni yollar bulur.
- Bir örtü üzerindeki nesneyi doğrudan doğruya yakalayamaz, örtüyü yakalarken nesneyi salladığını görür ve çeker.
- Deneme-yanılma yoluyla vurmak, sallamak gibi sahip olduğu hareket biçimlerini, bir nesneyi kendine çekmek şeklindeki hareket biçimine bağlı olarak değiştirebilir.
- Dış dünyayı tanımaya ve anlamdırmaya başlamıştır.
12 aylık bebek gelişiminin tüm ayrıntıları burada.
18 aylık çocuk gelişiminde bilişsel beceriler
- İlk düşünme belirtileri görülmeye başlar.
- Kaybolan nesneler artık zihninde kalır. Nesnelerin sembollerini zihninde saklayabilir.
- Bu aydan sonra artık sadece deneme-yanılma yoluyla değil; ilişki bilinciyle, kendisini kontrol ederek hareket eder.
- Daha önce hiç görmediği şeffaf bir kutunun kapağını kaldırarak oyuncaklara ulaşır (Deneme-yanılma yoluyla değil; ilişki bilinci ile.).
- Önceden hazırlanmış hareket biçimlerinden yararlanır. Mesela zinciri kutuya koyduğunu, kutuyu 3 mm kadar aralık bıraktığını düşünelim. Çocuğunun kutunun açılıp kapandığını hiç görmediğini farz edelim. Çocuğun kutuyu baş aşağı edince zincirin düşmediğini görür. İşte o anda tasarımların doğuşunda taklidin oynadığı rolü ve yapılacak eylemleri zihinsel bir birleştirme ile tasarladığını gösteren şu şey olur: Çocuğun ağzını açar, kapar. Kutunun açılmasını ağzıyla gösterir. Sonra da kapağı çekerek genişletmeyi başarır ve zinciri alır. Prof. Dr. Haluk Yavuzer bu duruma "icat girişimi" diyor.
18 aylık bebek gelişimini oku.
2 yaşındaki çocukların bilişsel özellikleri
- Dokuzuncu aydan itibaren nesnelerin sürekli olduğunu ve önünden kaldırılsa bile var olmaya devam ettiğini anlayan çocuğun, 2. yaşla birlikte nesneleri süreçle temsil etmeye, yani sembolize etmeye başlar. Bu da kavrama ve dil gelişiminin başlangıcını oluşturur.
- Artık sözcük kullanmaya ve ilkel düzeyde de olsa ilk olarak bir sembolle, bu sembolün temsil ettiği nesne arasındaki ilişkiyi anlamaya başlar.
- Gözünün önünde bulunmayan nesne ya da kişiyi temsil eden bir sembol geliştirdikten sonra, sözcükle nesne arasındaki ilişkiyi anlar. Böylece önüne açılan yeni dünyayı keşfetmeye başlar.
- Çocuklar büyüdükçe yaşlarına özgü belirli birtakım düşünce biçimleri sergilerler. Örneğin 2 yaşında bir çocuk sandalyeye çarğınca ondan özür dileyebilir. Buna "animizm" -cansız nesnelere yaşamsal özellikler yükleme eğilimi- denir.
- "Benmerkezli" bakış açısıyla dünyayı algılar, hiçbir şeyi başka birinin açısından göremez.
24 aylık bebek gelişimi nasıl olur, oku.
2-7 yaş arası okul öncesi çağda bilişsel gelişim özellikleri
- Büyük bölümü ayrıntıları dikkate almadan genel olarak alglar, ilişkisiz obje ve kavramları bütünleştirirler.
- 5 yaşındaki çocuk, parça ile bütünü ayrı düşünemez. Zihinsel kıyaslama yapamaz. Algılamaları anidir.
- "Küplerle oynayan 5 yaşındaki çocuğa 'Ne kadar?' diye sorduğumuzda soruyu anlamamasının nedeni 'Ne kadar?' gibi bir sorunun yanıtını verebilecek işlemlerden yoksun olmasıdır." diyor Yavuzer. "Çocuğa 5 küpümüz olduğu söylendiğinde ve nasıl sayılıp 'beş' diyeceği öğretildiğinde bile, çocuk neden 'beş' dediğini anlamayacaktır." Piaget'e göre çocuk, burada sadece ses çıkararak basit bir süreç öğrenmiş, sayı ile ilgili bir kavram öğrenmemiş oluyor. Yani Piaget'e göre zihinsel eylemler, işlemler ve düşünme süreçleri konuşma aracılığı ile değil; eylemden gelişir.
Çocuğunu oyunla büyüt: Hep Aynı Oyundan Sıkılan Çocuklar için 5 Yaş Oyunları
- Okul öncesi çocuklar benmerkezcidir. Yani mantığı henüz gelişmemiştir. Her olayı kendi açısından görür, paylaşma duygusundan henüz bahsedilemez. Çevredeki eşyayı (kendine ait olanlar-başkalarına ait olanlar gibi) gruplandıramaz. Toplumsal yönelim tam biçimini ancak 7-8 yaşlarında alır.
- Nesnelerin görüntüsünün etkisi altındadır. "Korunum (değişmezlik) ilkesine sahip değildir. Yani bir nesnenin şeklinin ya da değişik şekillerde yerleştirilmesinin etkisi altında kalır, aynı nesne olduğunu fark edemez.
İlgini çekebilir: Çocuğunun Zihinsel Kapasitesini Geliştirecek Zeka Oyuncakları
- 2-7 yaş çocuk gelişimine baktığımızda sayı, miktar, ağırlık gibi kavramların korunumunu anlayamadıkalrını görürürüz. Mesela iki eşit büyüklükteki bardağa çocuğunun gözünün önünde su doldursan, eşitliklerini gösterdikten sonra bardaklardan birinin içindeki suyu başka bir ince, uzun bardağa boşaltsan ve çocuğuna hangisinde daha fazla su olduğunu sorsan uzun ince bardağı gösterir.
- Yine okul öncesi çağdaki çocuklar gruplandırma yapamazlar. Yani bir çiçekler grubu olup, gülün bu grubun bir parçası olduğunu kavrayamazlar.
Eğlence bitmez: Okul Öncesi Eğitici Oyunlar
Kaynaklar: Çocuğunuzun İlk 6 Yılı-Haluk Yavuzer, Hamilelikten 3 Yaşa Kadar Bebeğimi Büyütüyorum-Kaknüs Yayınları
