Bebeklerde büyüme geriliği nasıl anlaşılır?
Çocuklarda boy ve kilo artışı olarak kendini gösteren büyüme, doğumdan itibaren başlar ve erişkin döneme kadar devam eder. Her zaman aynı hızda gerçekleşmez. Bebeklik dönemi, anne karnındaki süreçten sonra fiziksel büyümenin en hızlı olduğu dönemdir.
Özellikle aktif büyüme dönemi olan ilk 3 yılda kilo alımı çok önemli. Çünkü düzgün bir şekilde kilo almak çocuğun yeterli beslendiği, fiziksel, duygusal ve zihinsel olarak geliştiği ve büyüdüğü anlamına gelir. Bu durumda öncelikle bebeklerde boy kilo gelişimini incelememiz gerekiyor.
Bebeklerde kilo alımı nasıl olmalı?
- Bebek, doğumdan sonraki ilk 7-10 gün arasında doğum ağırlığının yaklaşık %10'unu kaybeder. Daha sonra kilo almaya başlar ve 2. haftanın sonunda doğum kilosuna ulaşır.
- Doğumdan sonraki ilk 6 ay büyümenin en hızlı olduğu dönemdir. İlk 6 aylık dönemde ayda ortalama 600-900 gr alması gereken bebeğin, 6. ayın sonunda doğum ağırlığının 2 katına ulaşmış olması gerekir.
- Bebek, ikinci 6 ayda ise ayda yaklaşık 400-600 gr almalı ve 1. yaşını doldurduğunda doğum ağırlığının 3 katına ulaşmış olmalı.
Detaylı bilgi için: Bebeklerde Boy Kilo Nasıl Olmalı?
Bebeklerde boy uzaması nasıl olmalı?
- Doğumdan sonraki ilk 6 ay içerisinde bebek yaklaşık 15-16 cm, ikinci 6 ayda ise yaklaşık 9-10 cm olmak üzere bir yıl içerisinde toplam 24-25 cm uzar.
- Ortalama olarak 3000 gr ağırlığında ve 50 cm boyunda doğan bir bebeğin altışar aylık büyüme cetvelinin aşağıdaki gibi olması gerekir.
| Doğum | 6. Ay | 12. Ay | 18. Ay | 24. Ay |
|---|---|---|---|---|
| 3 kg | 6 kg | 9 kg | 10 kg | 11 kg |
| 50 cm | 65 cm | 75 cm | 81.5 cm | 87.5 cm |
- Normalden daha küçük doğmuş bile olsa dünyaya geldikten sonraki büyüme hızı bize bebeğin büyümesinin yeterli olup olmadığını gösterir.
Peki büyümesinin yeterli hızda ilerleyip ilerlemediğini kontrol edebileceğiniz araç ne midir? Tabii ki büyüme eğrisi takibi yani persentil!
Oku bakalım: Çocuklarda Boy Uzatan Yiyecekler
Bebeklerde gelişim geriliği belirtileri
- Boy ve kilonun yaşıtların gerisinde kalması,
- Konuşma gecikmesi,
- Yürüme, koşma veya tutma gibi motor becerileri içeren eylemlerde geç kalma,
- Sosyal becerilerde eksiklik,
- Saldırgınlaşma ve hırçınlık.
Annelerin bu konudaki tecrübelerine bak: Bebeğim Desteksiz Oturamıyor, Gelişimi Normal mi?
Büyüme eğrisi nedir?
Büyümenin yeterli, yani "normal" değerler içerisinde olup olmadığını gösteren eğrilere persentil eğrisi (büyüme eğrisi) denir. Boy uzunluğu, kilo ve baş çevresi için ayrı ayrı büyüme eğrileri vardır.
Bu eğrilerde %50 ortalama değeri gösterir. Sınır değerler ise %3 ile %97'dir. Bir başka deyişle %3 ve %97 arasındaki değerler "normal" kabul edilir.
Aşağıda WHO (World Health Organization) standartları baz alınarak erkek çocuklar için düzenlenmiş örnek persentil değerlerini görebilirsin.
| %3 | %10 | %25 | % 50 | % 75 | % 97 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 3 ay | 57.6 cm | 58.8 cm | 60.1 cm | 61.4 cm | 62.8 cm | 65.3 cm |
| 6 ay | 63.6 cm | 64.9 cm | 66.2 cm | 67.6 cm | 69.1 cm | 71.6 cm |
| 9 ay | 67.7 cm | 69.1 cm | 70.5 cm | 72 cm | 73.5 cm | 76.2 cm |
| 12 ay | 71.3 cm | 72.7 cm | 74.1 cm | 75.7 cm | 77.4 cm | 80.2 cm |
Minik kuzun her dönemde farklı bir büyüme evresine girecek: Bebeklerin Büyüme ve Gelişimini Etkileyen 7 Faktör
Persentil değeri bize neyi gösterir?
Çocuğunun yaşına göre boy persentil değeri %10 persentil değerinde ise bu, çocuğunun aynı yaştaki 100 çocuğun 10’undan daha büyük ve 90'ından daha küçük olduğunu gösterir.
Persentil değerleri büyümede bir sorun olup olmadığını bize nasıl gösterir?
Herhangi bir zaman aralığında çocuğun eğrisinin aşağı yönlü olması büyümeye engel bir sorunun ortaya çıktığını gösterebilir. Ancak, persentil değerlerindeki bazı düşüşler de normal kabul edilir.
Örneğin, 9 aylıkken kilosu 75 persentil üzerindeki bir bebeğin, 18 aylıkken 50 persentile düşmesi durumunda ağırlık persentilinin, baş çevresi ve boy persentilleri ile karşılaştırılması gerekir. Eğer baş çevresi ve boy persentili 50 ise bu beklenen bir durumdur ve çocuğun dengeli büyüdüğünden bahsedilir.
Burada annelerin dikkat etmesi gereken ise çocuğun yaşına ve cinsiyetine göre boy-kilo persentil değeri %10 gibi kritik bir değerin altına düştüğünde mutlaka çocuk doktoruna başvurmaları gerektiğidir. Büyüme geriliği tanısı ve teşhisinde %10 sınırının takibi okul çağına kadar yapılmalı ve çocuk doktoru ile birlikte değerlendirilmelidir.
Bebeklerde büyümeyi etkileyen faktörler
Büyüme bir bebeğin sağlık durumunu değerlendirmek için iyi bir göstergedir ve genetik özelliklerden olduğu kadar çevresel faktörlerden de etkilenir.
Beslenme yetersizliği
Yetersiz ya da yanlış beslenme çocuklarda büyüme geriliğinin başlıca nedenlerindendir. Yetersiz kilo alımı, beklenen boy uzamasının gerçekleşmemesi, dolayısıyla çocuğun yaşıtlarına göre fiziksel olarak geri kalmasının altında beslenme kaynaklı bir sebep olup olmadığı iyi araştırılmalıdır. Bir çocuğun büyümesi durduğunda veya yavaşladığında ilk olarak ihtiyacı olan kaloriyi almasını önleyen bir beslenme sorunu olup olmadığı düşünülür.
Yetersiz ve düzensiz beslenen bir çocukta enerji / protein yetersizliği de olabilir, çinko ve demir gibi bazı besin öğelerinin eksikliği de olabilir. Fakat bu gibi besin öğelerinin düşüklüğünde yetersiz büyüme dışında saç dökülmesi, demir eksikliği, halsizlik gibi sorunlar da görülmeye başlar. Çünkü çocuk, sağlıklı olabilmek için ihtiyaç duyduğu elementlere ulaşamaz.
Persentil değerlerinin yani boy, kilo, baş çevresi gibi bilgilerinin yaşına uygun ilerlemesi gerekir. Eğer tüm besin değerleri açısından dengeli ve yeterli beslenemezse bebekte büyüme geriliği ortaya çıkacaktır.
Büyüme hormonu eksikliği
Doğuştan ya da sonradan oluşan tiroit ya da büyüme hormonu eksikliği büyüme geriliğine yol açabilir. Bu gibi durumlarda çocuk, hormon eksikliği açısından muayene edilmeli ve doktor kontrolüne girmeli.
Kronik hastalıklar
Çocuklarda doğuştan gelen ya da kronik tüm hastalıklar büyüme geriliği yapabilir. Bunlar; Down sendromu ya da Turner sendromu gibi kronik hastalıklar, düşük doğum ağırlığı, kemik hastalıkları, böbrek, karaciğer ve kalp hastalıkları gibi kronik hastalıklar ya da metabolik hastalıklar olabilir.
İyi kontrol edilmemiş olan kronik enfeksiyonlar ve diyabet de büyüme geriliği yapabilir. Çocuklarda uzun süreli kortizon tedavisinin büyümeyi olumsuz yönde etkilemesi de söz konusu.
Çocuğun büyüme geriliği tedavisi
Çölyak hastalığından kaynaklı bir nedenden gelişen büyüme yetersizliği varsa glutensiz diyet, tiroit hormonunun yeterli salgılanamamasından kaynaklı bir durum varsa hormon tedavisine başlanır. Bebekte gelişim geriliği tedavisi bu duruma yol açan faktöre uygun şekilde yapılır.
Büyüme yetersizliğinin sebebi beslenme bozukluğu olduğunda uygulanacak tedavi değişkenlik gösterir. Burada bir uzman tarafından çocuğun beslenme ve dışkılama düzeni, fiziksel faaliyeti, anne sütü ile besleniyorsa emme gücü gibi konular değerlendirilir. Beslenme tedavisinde amaç, çocuğun yetersiz gıda alımı nedeniyle vücudunda depolayamadığı ve dolayısıyla büyüme geriliği yaşamasına sebep olan D vitamini, demir, fosfor, kalsiyum gibi besin maddelerini kazandırmaktır. Bu amaçla uygun bir beslenme programı oluşturulur ve eksik maddelerin yerine konması hedeflenir.
Eğer çocuğun veya bebeğin yaşına göre persentil değeri %10’un altındaysa uzman beslenme ürünleri önerilebilir. Büyüme geriliği tanısı konulduğu durumda, devlet tarafından geri ödemeli olarak karşılanan bu ürünler, protein, yağ, karbonhidrat, lifler ve mineraller açısından zengindir. Bazı durumlarda tek başına da kullanılabilirler. Bu ürünler bazen mama olarak adlandırılsa da aslında mama değil uzman beslenme ürünleridir, hatta büyüten ürünler olarak bile adlandırılabilir.
Yetersiz büyüme için uygulanacak beslenme tedavisi, şu önerilerle desteklenebilir!
- Çocuklar öncelikle yaşlarına uygun miktarda kalori almalı ve bu miktarın altında kalmamalılar. Günlük kalori miktarı çocuğun kilosuna, yaşına, fiziksel hareketlerine göre değişebilir. En doğru bilgiyi doktorundan alabilirsin.
- Enerjiye çok daha fazla ihtiyaçları olduğu için karbonhidrat, yağlar ve protein gibi enerji kaynaklarından tüketmeliler. Çünkü çocuklar, alınan her 1 gr için 3-5 kcal enerji harcarlar.
- Her öğünde ihtiyaç duydukları vitamin ve mineralleri almalılar.
- Bir öğünde yeterli miktarda karbonhidrat, protein ve vitamini birlikte almalılar.
- Yaşlarına uygun miktarda süt ve süt ürünleri ile beslenmeliler. Bu, kalsiyum takviyesi açısından önemli. Ancak süt tüketiminin abartılmaması gerekli. Gereğinden fazla süt tüketimi kansızlığa neden olabilir.
- Bebeklik çağında anne sütünün tüketilmesi çok önemli. Ancak anne sütünün yokluğu veya eksik kaldığı durumlarda devam sütü ile desteklenerek bebeğin yeterli besine ulaşmasını sağlamak çok önemli. Devam sütlerinin besin değerleri ve bebeğe uygunluğu kontrol edilmeli, doktor önerisi ile mama tercihi yapılmalı.
- Bebeklerin ek gıdaya geçiş dönemi de önemli. Bu süreçte sağlıklı beslenme düzenini sağlayabilmek için bebeklere çoğunlukla yumurta, yoğurt veya et çeşitleri yedirmeye çalışmaktansa meyve ve sebzeyi de aynı oranda sunmak önemli.
- Erken yaşta ek gıdaya geçiş yapılmamalı, 6 aya kadar sadece anne sütü ve eksikliğinde devam sütü kullanılmalı. Sonrasında ise anne sütü veya devam sütüne ek olarak dengeli ve sağlıklı ek gıdalar tercihe edilmeli.
- Çocuklar büyüdükçe dengeli beslenmelerini sağlamak zorlaşır. Özellikle şekerli, asitli gıdalara olan ilgileri artar. Ancak hiçbir besin değeri olmayan abur cubur, kızartma ve paketli gıdalar çocukların beslenme düzeninden çıkarılmalı. Ayrıca yukarıda da bahsettiğimiz gibi çocukta sadece kilo artışını sağlamak için çaya, yemek sularına ekmek bandırarak yedirme gibi sağlıksız kilo alımına sebep olabilecek alışkanlıklardan kaçınılmalı.
- Okul çağındaki çocuklarda beslenme çantasının içeriği de çok önemli. Öğünü geçiştirmek için poğaça, simit ya da okul kantinlerindeki sağlıksız sandviçler kesinlikle çocuğa sunulmamalı. Yine meyvenin, süt ürünlerinin, proteinin ve karbonhidratın bir arada olduğu bir menü uygun olur. Peynirli ya da tavuklu bir sandviç ile ev yapımı meyve suyu ya da meyve iyi seçenekler olabilir.
- Çocukların enerjiye ve sağlıklı yağlara da ihtiyacı var. Bu ihtiyacı karşılamak için ceviz, fındık, badem gibi sağlıklı tohumlar faydalı olabilir. Bu tohumlar aynı zamanda birer enerji kaynağı.
Eğer çocuğunun yaşına göre gelişiminin yeterli olup olmadığını görmek, büyümesini takip etmek istersen Büyüme Takip Aracı'nı kullanabilirsin.
