Artikülasyon nedir?
En basit anlatımıyla sesleri çıkarma işlemidir. "Sesletim" olarak da ifade edilir. Artikülasyon bozukluğundan bahsedebilmemiz için çocuğunun yaşına göre bazı sesleri çıkarırken bazılarını çıkaramaması, sese eklemeler yapması ya da çarpıtması gerekir.
Bir de fonolojik bozukluk denilen bir problem var. Bu da çocuklarda görülen bir ses bozukluğudur. Sıklıkla kendi kendine düzelen bir sorun olsa da dil ve konuşma terapisi ile tedavi edilebilir.
Çocuklarda dil ve konuşma gelişimi nasıl olmalı?
Dil ve konuşma gelişiminin süreçlerini bilmezsen yaşıtlarına göre çocuğunda konuşma bozukluğu olduğunu nasıl anlayacaksın?
Bebekler Ne Zaman Konuşur başlıklı yazımızdan çocuğunun konuşması hangi yaşta nasıl olmalı öğrenebilirsin.
Örneğin;
- 2 yaşındaki bir çocuğun konuşmasının %50'si,
- 3 yaşındaki bir çocuğun konuşmasının %75'i,
- 4 yaşındaki bir çocuğun konuşmasının ise ortalama %100'ü sadece senin değil; çevredeki insanlar tarafından da anlaşılır olması gerekir.
Çocuklarda artikülasyon bozukluğu belirtileri
Çocuğun konuşma ve dil gelişimi sürecinde bazı harfler arasında benzeşim kurabilir. Örneğin "top" yerine "pop", "kapı" yerine "tapı", "kedi" yerine "tedi" diyebilir. Ya da bazı harfleri kısaltabilir. "Telefon" yerine "tefo", "geldim" demek yerine "geldi" demek gibi.
Çocuğunun bu tarz basitleştirmeler yapması 1-3 yaşları arasında normal. 4 yaşına gelmiş çocukların “r” harfi dışında tüm harfleri doğru kullanması beklenir. Eğer çocuk 3 yaşını geçtiği halde k harfini söyleyememe problemi yaşayıp bunu t şeklinde konuşuyorsa, ç harfini söyleyememe sıkıntısı çekiyorsa kısacası bazı harfleri düzgün kullanamıyorsa, artikülasyon bozukluğu söz konusudur.
Artikülasyon bozuklukları nelerdir?
Artikülasyon bozukluğu olan çocuklar;
- Ses atlama: Örneğin kapı yerine apı,
- Yerine başka ses koyma: Örneğin şeker yerine çeker,
- Ses eklemek: Örneğin torba yerine toraba,
- Sesleri çarpıtmak: Örneğin kitap yerine kipap der.
Kısacası “bebeksi konuşma”, artikülasyon bozukluğunun başlıca göstergesi.
Çocuklarda artikülasyon bozukluğunun nedenleri neler?
- İşitme engeli,
- Otizm,
- Konuşma organları ile ilgili yapısal sorunlar kaslarda zayıflık, dil bağının kısa olması, damak yarığı vb.),
- Zihinsel gerilik artikülasyon bozukluğuna neden olabilir.
Çocuklarda konuşma problemi, genellikle herhangi bilinen bir soruna bağlı olarak çıkmayabilir. Çocuğun dil, dudak, diş ve çene konumunu bilmediği için bazı sesleri doğru üretemeyebilir.
Konuşmayı kazanma döneminde çocuğunla yeterince ilgilenmediysen, onunla iletişim kurmak yerine çocuğunu TV veya tablet karşısında büyüttüysen de dil ve konuşma becerisinde gerilik olur.
Evde stresli bir ortamın olması ve birden fazla dilin konuşulması da çocuklarda harfleri söyleyememe sorununa neden olabilir.
Ayrıca bazı çocuklar utangaç ve çekingen yapıları nedeniyle de konuşmada zorluk yaşayabilir.
Çocuklarda birden fazla konuşma bozukluğu türü aynı anda görülebilir. Bu yüzden mutlaka oku: Çocuklarda Konuşma Bozukluğu Nedir? Türleri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Söyleyenemeyen harfler okuma-yazma öğrenince düzelir mi?
Okul öncesi eğitim, çocuklarda dil ve konuşma gelişimi açısından çok önemli bir dönem. Çocuğunda artikülasyon bozukluğu varsa, yanlış söylediği harfleri yine yanlış okur ve yazar. Bu da çocuğunun anlaşılmamasına, özgüvenini yitirmesine, arkadaşları tarafından dışlanmasına neden olabilir.
Çocuğun çok istekli olduğu ya da hiçbir zihinsel geriliği olmadığı halde sırf artikülasyon bozukluğundan dolayı okumayı geç öğrenebilir, derslerinde başarısız olabilir.
Artikülasyon bozukluğu kaç yaşında tedavi edilmeli, diye merak edebilirsin. Genellikle 4 yaşından sonra artikülasyon bozukluğu tedavisine başlanması öneriliyor.
Çocuklarda artikülasyon bozukluğu tedavisi nasıl olur?
- Çocuğun bazı harfleri söyleyememe sorununun giderilmesi için konuşma terapisine katılması gerek. Dil ve konuşma terapisti, çocuğunun yaşına ve konuşma bozukluğunun türüne/derecesine göre bir eğitim programı uygular.
- Harflerin düzgün söylenmesi, konuşma seslerinin doğru üretilmesi için dudaklar, dil, diş ve çenenin kullanılması farklılık gösterir. Bazı harfleri söylerken dili yukarıya kaldırıp dişin ardına kadar değdirmesi gerekir. Mesela k harfini söylemek için dilini aşağıda ve geride tutması, çenesinin ise açık bir pozisyonda olması gerekir.
- Artikülasyon bozukluğu olan çocuklar dillerini nereye koyacaklarını, dudaklarını ve çenelerini nasıl şekillendireceklerini bilmezler. Konuşma terapisinde çocuğunun üretemediği sesler, kullanamadığı harfler için dilini, dudaklarını, çenesini nasıl konumlandırması gerektiği öğretilir. Artikülasyon bozukluğu egzersizlerinin temeli buna dayanır.
- Çocuğunun söylemesi beklenen hedef harf, genellikle ayna ve eldiven gibi materyaller yardımıyla üretilir. Bu sayede dil hareketleri daha kolay öğrenilir. Bu materyaller ve konuşma terapisti ile çocuğun sesleri doğru üretir. Daha sonra tek başınayken de harfleri doğru söyleyebilir.
- Örneğin çocuğun konuşma terapisinde ş harfini söyleyememe egzersizleri yaptı. Ş harfini söyleyebilmek için dilini, dudaklarını ve çenesini nasıl konumlandırması gerektiğini öğrendi. Sıradaki aşama, ş harfini kelime ve cümle içinde kullanması olur. Benzeri şekilde k harfini söyleyememe egzersizleri ve r harfini söyleyememe egzersizleri ile de var olan sorunlar giderilmeye çalışılır.
- Son olarak seslerin günlük hayata uyarlanması gelir. Bu süreçte konuşma terapisti, senin ve çocuğunun babasının evde nelere dikkat etmeniz gerektiğini de belirtir.
Artikülasyon bozukluğu eğitiminde Prompt tekniği nasıl uygulanır?
Harfleri söyleyememe sorunu için geleneksel yöntemlerle tam başarı elde edilmemesi nedeniyle ABD’de Prompt tekniği geliştirildi. Bu teknikte konuşma terapisti, çocuğunun konuşma organlarına elle dokunarak bir anlamda uyaranda bulunur. Mesela “ş” harfi için çocuğunun dudaklarını öne getirmesini sağlar.
Harfleri çıkarma teknikleri her çocukta farklı olabilir. Promot tekniğinde sadece harf değil; hece, kelime ve cümle üretiminde de bozukluklar giderilebilir. Mesela hece üretimi için dokunsal uyarılar koordineli bir şekilde verilir.
Prompt tekniği, özellikle tutarsız hatalar yapan çocuklarda etkili oluyor. Mesela çocuğun tüm harfleri doğru söylüyor ama kelime/cümle içinde hata yapıyorsa ya da bir harfi bazı sözcüklerde doğru bazılarında yanlış kullanıyorsa Prompt tekniği başarılı sonuç veriyor.
Bu da ilgini çekebilir: Çocuklarda Motor Konuşma Bozukluğu: Apraksi
