Otizm nedir?
Çocuğun etrafıyla sözel ve sözel olmayan şekilde uygun ilişki kuramadığı gelişimsel bozukluğa otizm denir. Otizm kaç yaşında başlar, söyleyelim. Otizmin doğumdan itibaren mevcut olabileceğini ya da yaşamın ilk 2,5 yılı içerisinde gelişebileceğini söyleyelim.
Otizm spektrum bozukluğu nedir, bu konuya da bir açıklık getirelim. Otizm ve otizm spektrum bozukluğu aslında aynı şeyler. Spektrum burada geniş bir yelpaze üzerine yayılmış olan semptomları ve bu semptomların derecesini ifade eder.
Otizm neden olur?
Otizm hastalığı hakkında yakınlarda yapılan bir araştırmaya göre bu rahatsızlık, muhtemelen otozomal resesif olarak soya geçer. Yani bebeğin otistik olması için hem annede hem babada resesif genlerin bulunması gerekir. Otistik çocukların beyin dalgalarında normal çocuklardan olmayan bazı değişiklikler vardır. Yani anne ve babanın hatalı davranışları bebeklerde otizme yol açmaz.
Genetik yatkınlık otizmle ilişkilendirilir ama şöyle de bir durum var: Otizme özgü tek bir gen yok. Burada söz konusu olan otizm dahil başka bazı gelişimsel bozukluklara yol açabilen genler dizisi ile alakalı bir durumun var olması.
Doğum öncesinde ve sırasında annenin nefessiz kalması ve beyne oksijen gitmemesinin de bebeklerde otizmi tetikleyebildiği düşünülüyor. Genel olarak otistik çocukların çoğunun doğumu sorunlu geçiyor.
- Annelerin kızamıkçık olması da otizme sebep olarak gösteriliyor.
- Bazen beyin hasarı geçiren çocuklarda da otizm gelişebiliyor.
- Beyindeki oksitosin eksikliğinin de otizm hastalığına neden olduğu söyleniyor.
Bazı araştırmalar ise gebelik şekeri ile otizm arasında bağlantı olduğu sonucuna varmış durumda.
Bazı çocuklar ise genetik yatkınlıkları nedeniyle toksinlerle ve enfeksiyonlarla baş edemiyorlar. Sonuçta da otizm tablosu ortaya çıkabiliyor.
Otizm belirtileri neler?
- Otizmli bebekler gülümsemez, anne-babalarına ve başkalarına karşı hiçbir şekilde tepki göstermezler.
- Dokunulmaktan ve bir yerden bir yere kaldırılmaktan rahatsız olurlar.
- Rutin hayata çok bağlıdırlar. Her şeyin aynı olmasını ister, değişiklikler karşısında bocalar, aşırı tepki gösterirler.
- Genellikle çok büyük konuşma sorunları vardır (Örneğin çocuğun cevap vermediği, duyduğu kelimeleri tekrarladığı ekolali). Zamirleri ters kullanma ve ses tonunun tekdüze olması da sık görülür.
- Acayip beden pozisyonları ve yapmacık tavırları vardır.
- Zorlayıcı ve tekrar eden hareketler, ağlama krizleri, kol çırpma hareketleri, kendi etrafında dönme gibi kusurlu ve uygun olmayan davranışlarda bulunurlar.
- Kendi kendine zarar verme davranışları görülebilir.
- Zeka seviyesi normal olsa dahi tepki göstermemesi nedeniyle geri zekalı ya da sağır izlenimi yaratabilirler. Tehlikeye ve acıya karşı duyarsızlardır.
- Hiç göz teması kurmaz ya da çok az kurarlar. Seslere karşı aşırı duyarlılık ya da duyarsızlık gösterirler.
- Yalnız kalmayı tercih ederler. Grup aktivitelerinde bulunamazlar.
- Objelere gereksiz yere bağlanırlar. Geometrik modellere ilgi gösterirler.
- Kendi duygularını ifade edemez, başkalarının duygularını anlayamazlar.
- Komut almama ve aşırı hareketlilik görülebilir.
- Bazı otizmli çocuklar çevrelerindeki insanlara karşı aşırı tepkisizken ışıklı ve dönen nesnelere takılıp kalırlar. Dönen nesneler ellerinden alındığında çok rahatsız olurlar.
- Çevrelerindeki kişilere bağlanmakta çok zorluk çekerler. Fakat bağlandıktan sonra sevdikleri kişilerden ayrıldıklarında ciddi oranda kaygılanırlar.
- Otizmli çocuklar jest kullanmak yerine etraflarındaki kişileri birer araç gibi kullanarak yönlendirme yaparlar. Mesela annelerinin elini ya da kolunu bir nesneye doğru iterek bir şey isteyebilirler. İletişime girmezler.
- Taklit konusunda sorun yaşarlar. Mesela otizmli bir bebek, el sallama davranışını taklit ederken elini kendi yüzüne doğru çevirebilir.
Anneler, tecrübelilere sordu: Bebeğim Otizmli Olabilir mi?
Otizm çeşitleri neler?
Otizm ne demek, önemli bir gelişim bozukluğu demek. Fakat otizmin çeşitleri yok mu, otizm dendiğinde tek tip bir bozukluktan mı bahsediyoruz? Hayır. İşte otizm çeşitleri:
1. Asperger nedir?
- Sosyal becerilerde yetersizlik ve bazı takıntılar görülür.
- Otizmden farklı olarak dil ve zihin gelişiminde gerilik yoktur.
- Sözel işlevlerde, dil bilgisi gelişiminde ve sözcük dağarcığında problem olmaz.
- Görsel-algısal işlevlerde sorun yaşanır.
Ayrıntılı bilgi için: Asperger Sendromu
2. Atipik otizm nedir?
- Otizmin belirtileri tam olarak karşılık bulmaz.
- Zamanla iyi eğitim ve uygun şartlarla belirtiler tamamen ortadan kalkabilir.
- Dil gelişimindeki aksaklıklar zamanla normale döner.
- Öğrenme sorunları olabilir.
- İlgi alanlarında çeşitlilik yoktur.
- Takıntılar, rutinler ve panik ataklar sık görülür.
3. Çocukluk disintegratif bozukluğu
- Doğumdan sonra en az 2 yıl gelişim çocuk gelişimi normal ilerler.
- Bozukluğun başlamasıyla beceriler hızla kaybedilir ve otizm belirtileri ortaya çıkar.
- Zihinsel beceriler, zihinsel özürlü derecesine kadar düşebilir.
- Birkaç yıl içinde beceriler, tamamen otistik çocuklardaki düzeye inebilir.
4. Rett sendromu
- Kız çocuklarında ortaya çıkan genetik bir otistik spektrum bozukluğudur.
- Doğumdan sonraki 5 ayda normal gelişen çocuklarda görülür.
- Belirtiler başladığından itibaren baş büyümesi geriler, el becerileri kaybolur, takıntılı el hareketleri kendini gösterir.
- Zamanla tüm beyinsel beceriler kaybolur.
Daha fazla detay için: Çocuklarda Rett Sendromu Hakkında Her Şey!
Çocuklarda otizm teşhisi nasıl konur?
Herhangi bir tıbbi test yapılmaz. Davranışsal belirtiler ve özellikler göz önüne alınarak otizm tanısı konur. Bu yüzden ailelere büyük iş düşüyor. Otizm belirtilerinin çocuğunda olduğunu düşünüyorsan zaman kaybetmeden doktora başvurmalısın.
Aşılar otizme yol açar mı?
Aşıların otizme neden olduğuna dair iddiaları mutlaka duymuşsundur. En yaygın iddialar ise otizmin kızamık, kabakulak, kızamıkçık aşısından veya timerosal adlı koruyucu madde içeren aşılardan kaynaklandığı yönünde.
Yapılan çalışmalara göre aşılarla otizmin hiçbir bağlantısı olmadığı saptanmış durumda. Böylesi bir kesin sonuca karşın, bebeklerin ilk yıllarda çok fazla aşı olmalarının bağışıklık sistemini ele geçirdiği, dolayısıyla da otizme yol açtığı iddiaları sürüyor.
Bebeğin bağışıklık sistemi, dünyaya geldiği andan itibaren her gün bakteri, virüs ve mantar şeklindeki mikroorganizmalarla mücadele etmeye başlar. Her gün maruz kaldığı sayısız bakteriyle başa çıkabilen bağışıklık sistemi, aşılardaki antijenlerle haydi haydi mücadele edebilir.
Otizm hamilelikte belli olur mu?
Cambridge Üniversitesi Otizm Merkezi, hamilelikte otizm belirtilerinin olup olmadığına dair bir araştırma yaptı. 235 çocuğu 8 yaşına gelene kadar izlediler. Anne karnındayken amniyon sıvısında yüksek oranda testosteron bulunan çocuklarda sosyalleşme zorluğu ve konuşma güçlüğü gibi otizm hastalığına uygun özellikler tespit ettiler.
Hamilelikte otizm nasıl anlaşılır, doğumdan önce otizme karşı alınabilecek önlemler var mı, uzmanların çalışmaları devam ediyor.
Otizm hastalığı ne sıklıkla görülür?
Yaygın gelişimsel bozukluk dendiğinde akla ilk gelen rahatsızlık olan otizm, her 10.000 bebekten 2-7’sinde görülüyor.
Erkek çocuklarının otistik olma ihtimali ise kız çocuklarına göre 3-4 kat daha fazla.
Otizm tedavisi nasıldır?
Otizm, bugün için iyileştirilmesi mümkün olmayan bir hastalık. Ama;
- Davranış değişikliği tedavisi,
- Uyarılma,
- Özel eğitim,
- Konuşma ve sanat terapileri,
- İlaç tedavisi gibi yöntemlerle otistik çocuklara büyük oranda yardımcı olunabiliyor.
Otizm tedavisinde erken tanının önemi çok büyük. Erken tanı sonucu özel eğitim alan çocuklarda gözle görülür değişiklikler oluyor, %70’e varan düzelme görülüyor. Teşhisin erken yapılması neden çok önemli, ayrıntıları Otizmde Erken Tanının Önemi yazımızdan okuyabilirsin.
Ebeveynlerin bu konuda ne dediğini okumak istersen: Otizmli Çocuklara Nasıl Davranmalı?
Otizmli çocuklarda konuşma becerisini geliştirme ve tuvalet eğitimi
Doğruya doğru, otizmli çocuğu olan annelerin işi hiç kolay değil. Böylesi bir hastalık belki çocuğundan daha fazla seni üzer ve yorar. Fakat erken tanı ile çocuğunun gelişiminde çok büyük adımlar atmasını sağlamak elinde.
Otizmli bebeğinle iletişimi görsel yollardan desteklemek, basit cümleler kurmak, çocuğunun konuşması için ona süre tanımak, çocuğun altını ıslattığında ona kızmadan ödüllendirme mekanizmasıyla tuvalet eğitimi almasını sağlamak yapabileceğin şeylerden sadece birkaçı.
Bu konuda Özel Derin Eğitim ve Çocuk Rehabilitasyon Merkezi ile birlikte hazırladığımız Otizmli Çocuğun Konuşma Potansiyeli ve Tuvalet Eğitimi yazımızda çok daha fazla ayrıntılı ve faydalı bilgiyi bulabilirsin.
Otistik çocuklarda tuhaf görünen davranışları bir dans düzeneği içinde miniklerin kendi algılarını sunarak onların eylem bilinçliliği kazanmasında dans atölyeleri de etkili. Zillere ve davula vurularak ses çıkarmayı belli bir sıra ile yapabilme becerisi müzik terapisi ile, farklı bir mekanda ödevlerle yönerge verilmeden kendini ifade etme becerisi kazandırma ise sanat terapileriyle mümkün.
Otizmin Tedavisinde Sanatın ve Terapinin Gücü adlı yazımızdan otizm tedavisi için alternatif yolların neler olduğunu ve nasıl uygulandığını öğrenebilirsin.
Otizmli ünlüler
Çocuğunun otizmli olması, hayatı boyunca başarısız ve mutsuz olacağı anlamına gelmiyor. Otizm hastalığından muzdarip oldukları halde sanatçı ve bilimadamı olarak büyük başarılara imza atmış ünlülere bak da moralin düzelsin. Birçoğunun zamanında otizm tanısını koymakla ilgili gelişmeler yok denecek kadar azdı ama tarihsel kaynaklar bize hayatlarında otizm belirtilerinin olduğunu gösteriyor.
- Beethoven,
- Mozart,
- Isaac Newton,
- Einstein,
- Andy Warhol,
- Charles Darwin,
- Cem Vardarcı.
Bonus olarak otistik olan Türk ünlülerden Cem Vardarcı'ya yer vermek istedik. Aslında çok ünlü değil ama hikayesi ilham verici ve tanınmayı hak ediyor. Türkiye'de sınavı kazanarak üniversiteye giden ilk otistik olarak biliniyor. Kendisi Yaşar Üniversitesi Müzik Bölümü öğrencisi. Yetenekli parmaklarından tadımlık bir müzik ziyafeti de paylaşalım:
