Asperger sendromu nedir?
Asperger sendromu, dil gelişimi alanında belirgin bir sorun olmaksızın diğer Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) bulgularının görüldüğü bir tür OSB’dir. Kısıtlı ilgi alanları ve sosyal etkileşim becerilerindeki sorunlar Asperger sendromunda çok belirgindir. 1944 yılında Hans Asperger tarafından ilk kez tanımlandığı için bu ad verilmiştir.
Belirtilerinden Tedavisine Otizm Hakkında Bilmen Gereken Her Şey
Asperger neden olur?
Asperger sendromu otizm spektrum bozukluğu grubundaki nöro-gelişimsel sorunlardan en hafif olanı. Asperger beyindeki anomalilerden kaynaklansa da bu değişikliğe neyin sebep olduğu tam olarak bilinmiyor. Asperger hastalığında genetik faktörlerin ve çevresel toksinlerin etkisi olduğu düşünülüyor.
Asperger sendromu belirtileri
Asperger sendromu olan çocuklarda konuşma gecikmesi görülmediği için tanı, çocuğun okula başladığı dönemde hatta bazı vakalarda ergenlik dönemi ve yetişkinlik döneminde de koyulabiliyor. Peki, Aspergerli çocuğun özellikleri kaç yaşından sonra belirgin hale geliyor?
Belirtiler 3-4 yaşlarından sonra görülür hale gelse de genellikle ergenlik döneminde tam olarak ortaya çıkıyor. Prof. Dr. Koray M. Z. Karabekiroğlu, 200 ergende 1 görüldüğünü, erkeklerde yaklaşık 9 kat daha fazla rastlandığını söylüyor.
- Bilgisayar karşısında çok zaman geçirme,
- Sosyal işlevlerde yetersizlik,
- Ergenlik dönemlerinde karşı cinsle yakınlığın az kurulması genel belirtiler.
Biraz daha ayrıntılı ele alalım. Her Aspergerli çocukta aşağıdakilerin hepsi olacak diyebir kural yok, aklında olsun.
Motor becerilerde görülen sorunlar
- Kolları sallamadan, hafif topallar gibi yürüme tipiktir.
- Sakarlık ve hantallık görülebilir.
- İnce ve kaba motor gelişim basamaklarında gecikmeler olabilir.
Hangisi Hangisi? Çocuklarda İnce ve Kaba Motor Gelişimi de Nesi?
Konuşma, anlama ve dil becerisinde görülen sorunlar
- Monoton bir şekilde konuşma,
- Ses tonunu ayarlayamama,
- Konuşurken dikkat çekecek kadar iniş-çıkışlar yapma,
- Zamir ve edatları yanlış kullanma,
- Kelimelerin gerçek ve soyut anlamlarına takılma,
- Mecazı anlamama,
- Soyut kavramları, esprileri, atasözlerini ve deyimleri yanlış anlama ya da bu kelimeleri kendi yükledikleri anlamlarla kullanma,
- Mimik ve jestleri anlayamama,
- Sözel olmayan ifadeleri tekdüze, içerikten yoksun olarak anlama ("Ağlıyorsa üzgündür." gibi).
Çocuğunun dil gelişimini takip etmek için oku: Çocuklar Ne Zaman Konuşur?
Bilişsel işlev sorunları
- Zihinselleştirmede sorun yaşama (Özellikle görsel olarak ifade edilmediğinde anlamama),
- Özetleme yetisinin düşük olması,
- Gereksiz ayrıntılara takılıp konunun özünden uzaklaşma,
- Bütünü göremeyip belli parçalara takılma.
Yaş Dönümlerine Göre Çocuklarda Bilişsel Gelişim Özellikleri
Bazı ilgi alanlarına aşırı odaklanma
- Günlük hayat adına pek bir işlevi/anlamı olmasa da belli konulara yoğunlaşma,
- Taksonomi (sınıflandırma) ile ilgilenme, bilgilerin çoğu zaman ezber olması (Mesela hayvanların Latince isimlerini ezberleme, bir şehrin tüm telefon numaralarını ezberleme).
Duyusal hassasiyet sorunu
Yüksek sesten, parlak ışıktan, birtakım dokulardan rahatsız olma görülebileceği gibi sarılma, öpme ve masaj gibi duyusal uyaranlardan büyük zevk alabilirler.
Çocuğunun Gelişimini Destekleyecek 9 Duyusal Oyun Önerisi!
Asperger sendromu testi
Asperger tanısı nasıl konulur, bundan da bahsedelim. Nasıl ki depresyon ya da dikkat eksikliği gibi psikiyatrik bozukluklar klinik tanı gerektiriyor, Asperger sendromunda da tanı, çocuk-ergen psikiyatri uzmanı tarafından konuyor. 3-4 yaş gibi erken dönemlerde tanı konabilse de genellikle okul çağından önce Asperger tanısının pek konulmadığını söylüyor Prof. Dr. Koray M. Z. Karabekiroğlu.
Asperger sendromunun tanısına yardımcı ölçekler ve değerlendirme yöntemleri de çeşitli. Basit bir testle Asperger tanısı koymak mümkün değil. Gelişimsel süreçte de gecikmeler olduğu için bazı semptomlar yaş ilerledikçe bariz bir şekilde ortaya çıkıyor.
Otizmle Asperger sendromu arasındaki farklar
Prof. Dr. Koray M. Z. Karabekiroğlu, en temel farkın otizmde dil gelişimi veya dilin kullanımındaki bozukluk olduğunu söylüyor.
Ayrıca otizmde zeka geriliği %50-%70 oranında görülürken Asperger'de zeka normal seviyelerde oluyor. Bununla birlikte üstün zekalı Asperger sendromlu çocuklarda görsel hafıza, müzik yeteneği gibi çok çarpıcı üstün yetenekler de görülebiliyor.
Nobel kazanan ya da tarihe ismini altın harflerle yazdırmış birçok kişinin Asperger sendromlu olduğu bir gerçek.
Asperger sendromu dereceleri var mı, söyleyelim. Hayır, aspergerin dereceleri yok ama aspergere eşlik eden psikolojik rahatsızlıklardan kaynaklı olarak bozukluk, çocuğunun günlük hayatına daha çok ya da daha az yansıyabilir.
Çocuklarda Asperger sendromuna eşlik eden başka rahatsızlıklar neler?
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB),
- Bipolar bozukluk (Manik depresif bozukluk),
- Obsesif kompulsif bozukluk (OKB),
- Tik bozuklukları,
- Ayrılık anksiyetesi veya sosyal anksiyete gibi çeşitli kaygı durumları,
- Karşıt olma, karşı gelme,
- Öğrenme bozuklukları,
- Koordinasyon ve denge bozuklukları görülebiliyor.
Çocuklarda asperger sendromunun tedavisi nasıl olur?
Prof. Dr. Koray M. Z. Karabekiroğlu, ilk olarak çocuğun ve ailenin bilgilendirilmesi gerektiğini söylüyor. Hangi sorunlar Asperger sendromu ile ilgili, hangileri değil, bunların ayrımını iyi yapmak lazım. Sosyal ilişki becerilerini arttırmak ise tedavinin en önemli parçası.
Dürtüsel davranışlar, depresif haller, takıntılar gibi eşlik eden diğer rahatsızlıklar için ilaç tedavileri uygulanabiliyor. İlaç tedavisinin etkinliği ve yan etkisi çocuktan çocuğa değişiyor.
Asperger sendromlu ergenlerin aileleri için hayati öneme sahip konu ise araba kullanma ve mesleki beceriler gibi bağımsız yaşam becerilerinin kazanılması.
Aspergerli çocukların eğitimi
Prof. Dr. Koray M. Z. Karabekiroğlu aspergerli çocukların okul hayatında başarılı ve mutlu olabilmeleri için yapabileceklerini şöyle özetliyor:
Bu konuda öğretmenlere çok iş düşüyor.
- Sorumluluk vermek (Özgüveni desteklemek için),
- Ödevleri, günlük rutin etkinliklerini çok net bir şekilde tanımlamak,
- Ön sırada oturtmak ve göz teması kuırmak,
- Parmak kaldırmasa da fikrini sormak ve çocuğa söz vermek,
- Güvenli, sürpriz ve aşırılık içermeyen, öngörülebilir bir ortam yaratmak,
- Becerilerini, olumlu davranışlarını övmek, onu ödüllendirmek,
- Yarışmacı spor aktivitelerinden ziyade bireysel becerilerini geliştirebilceği spor dallarına yöneltmek,
- Başka çocukların dalga geçmelerine maruz bırakmamak,
- Takıntılı bir şekilde bir konuya odaklanmasına baştan engel olmaya çalışmak, gerektiğinde uyarmak,
- İçine kapanık ya da motivasyonu düşük olduğunda onun ilgi alanlarından bahsederek iletişime geçmek,
- Ödevleri küçük parçalara bölerek vermek,
- Uzun süreli ödevler vermemek,
- Gerçekçi olmayan hayallere ve düşüncelere kapılmasına karşı hazırlıklı olmak. Başbaşayken bunları sosyal ortamlarda konuşmaması için çocukla güzelce konuşmak,
- İnatlaşmasına ya da bazı konuları anlayamamasına karşı sabırlı olmak,
- Çevresel stres faktörlerinden diğer çocuklara göre daha fazla etkilenebileceğini unutmamak. Mesela okulda çocuklar arasında kavga çıktığında abartılı tepkiler verebileceğinden böyle durumlarda çocuğu daha iyi gözlemlemek,
- Öğrenme sürecini görsel materyallerle ve uygulamalı etkinliklerle ilerletmek. Önce birlikte uygulamak ve uygun modeller geliştirmek.
Uyum sağlama sorunu nedeniyle Asperger sendromu yaşayan çocuklar, ergenlik çağına geldiklerinde okuldan ayrılabiliyorlar. Bu da işsizlik ve psikososyal sorunların artması, içe kapanma nedeniyle sosyal becerilerin körelmesi, tamamen aileye bağımlı hayat anlamına geliyor.
Aspergerli çocukların empati yeteneklerini, sosyal ilişkilerini güçlendirmek için neler yapmalı? Asperger sendromlu çocuğu olanlara neler önerirsiniz?
- Uyku saatlerini, duygusal iniş-çıkışlarını, öfke düzeyini, iştah durumunu not al. Psikiyatristiyle bunları paylaşman çocuğunun hayata uyumu açısından çok faydalı olur.
- Bazı sosyal durumlarda nasıl davranacağını ezberleterebilirsin.
- Masa başı ve grup oyunlarına katılmasını sağla.
- Bireysel becerilerine göre meslek seçimi yapmasına yardımcı ol.
- Drama eğitimlerine katılması faydalı olur.
- Rol model olan bir abla ya da ağabeyle zaman geçirmesini sağla.
- Mümkünse ses tonu ve diksiyon eğitimi aldır.
- Sosyal sorumluluk projelerine dahil ederek başkalarına yardım etmeyi, paylaşmayı öğrenmesini sağla.
Prof. Dr. Koray M. Z. Karabekiroğlu, Barış Korkmaz'ın Adam Yayınları'ndan çıkan Asperger Sendromu adlı kitabının faydalı olacağını belirtiyor, okumanı öneririz.
