40 uçurma nedir?
İlk önce en çok sorulan kırk uçurma nedir, sorusunun cevabıyla başlayalım. Kırk uçurma dini bir gelenek değildir, eski bir Şaman geleneğidir ve Göktürklerde sıkça yapıldığına dair bilgiler vardır. Doğayla ve ruhla çok kuvvetli ilişki içinde olan Şaman toplumlarında, anne ve bebeğin sağlığı açısından kritik olan 40 gün bittikten sonra (lohusalığın bitimi), bir takım ritüeller uygulanarak bebek ve annesi yıkanır (kırk çıkarma) ve kırk gezmesine çıkardı.
Dini bir âdet olmasa da, sadece dua ve iyi niyetten oluşan, sosyal bağları kuvvetlendiren ve yapılan ritüeller neticesinde insanın yüreğini ferahlatan bir gelenek olduğu için bugün hâlâ sevilerek yapılmaktadır.
Kırk çıkarma nasıl yapılır?
Kırklama, kırk çıkarma ya da kırk uçurma olarak bilinen bu gelenek temelde, bebeğin 40. gününde anneyle beraber yıkanması ve gezmeye çıkmalarıdır. Ama tabii hem kırklama banyosunda hem de kırklama gezisinde uygulanacak bir dizi ritüel var. Bu ritüellerin en önemlisi ise 40 çıkarma banyosu.
Kırk çıkarma banyosu nasıl yapılır?
Kırk çıkarma banyosu; belli objelerle tılsımlandırılmış ve dua okunmuş suyla, anne ve bebeğin kırklama annesi tarafından yıkanmasıdır. Bebeği yıkayacak olan kırklama annesi, bir aile büyüğü veya aile dostu olabilir. Bu kişinin bilgisine, görgüsüne güvenilen; bilge birisi olması gerektiğine inanılır.
Bu gelenek çok eski bir gelenek olduğu ve zaman içinde değişerek günümüze geldiği için kırklama banyosunun nerede yapılacağıyla ilgili iki farklı uygulama var günümüzde.
Birincisinde kırklama banyosu sabah erken saatlerde evde yapılır. Banyoyu yaptıracak kişi gelirken yoldan, 40 taş ve 40 mevsim çiçeği toplar. Bu çiçeklerle türlü kırk uçurma konseptleri hazırlanır. Bunlar kaynatılıp sterilize edildikten sonra, dualar eşliğinde banyo suyuna atılır. Ayrıca suyun içine nazar değimesin diye nazar boncuğu, ayı temsil için gümüş, güneşi temsil içinse altın atılır. Genelde kırklama annesi de yanında minik bir altın getirir ve suyu hazırlarken fark ettirmeden bu altını da suya atar.
Kırklama annesi eğer abdestini alamamışsa, abdestini alır ve dualar eşliğinde ellerini 40 kez banyo suyuna sokup çıkarır. Bu sudan 40 tas (kepçe) anne için, 40 tas (kepçe) de bebek için bir kenara ayrılır ve banyonun bitiminde “Su aşağı, boyu yukarı olsun! Su gibi ömrü uzun olsun!” gibi cümlelerle bebeğin ve annenin başından dökülerek, her ikisinin de kırkı çıkarılmış olur.
Banyonun bitiminden sonra bebeğe kırklık kıyafetleri giydirilir. Bu kıyafetlerin yeni olması gerektiğine inanılıyor. Anne de en şık kıyafetlerini giyer ve böylece kırk gezmesine çıkmaya hazır hale gelinmiş olur.
İkinci banyo geleneğinde ise kırklama banyosu gidilen kırklama evinde, ev sahibi tarafından yaptırılır. Banyo ritüeli aynıdır.
Bir de yarı kırk uçurma banyosu denilen bir ritüel var. Bu da doğumdan sonraki ilk 20 günün ardından yapılır.
Kırk uçurma adetleri nelerdir?
Kırk çıkarma banyosundan sonra 7 eve gezmeye gidilmesi âdeti olsa da günümüz koşullarında, hele de büyük şehirlerde bu mümkün değil. Anneanne ve babaanne gibi bir iki ziyaretle günü tamamlamak daha mantıklı.
Gidilecek evin ferah bir ev ve ev halkının sağlıklı, mutlu bir yaşam süren bireyler olması önemli görülüyor. Bunun bebeğe de ferah ve sağlık getireceğine inanılıyor.
Ziyarete gidilen evlerde, anneye mutlaka sütünün bol olması dileğiyle yarım bardak su ikram ediliyor ve annenin bu suyu mutlaka bitirmesi gerekiyor.
Son olarak yine ziyarete gidilen evlerde bebeğe minik hediyeler verilir. Her birinin ayrı ayrı anlamı olan un, yumurta, tuz, şeker, pirinç gibi şeyler, eski zamanlarda bir bez ya da peçete içine sarılıp verilirmiş. Ama artık günümüzde çok şık sunumlu bebek 40 uçurma sepetleri hazırlanıyor. Yine bu sepetin içinde de bahsi geçen nesneler, üzerinde anlamları yazılı şekilde diziliyor ve isteğe göre çeşitli ihtiyaç veya hediyeler de eklenebiliyor. Hatta daha süslü ve orijinal sepetler için 40 uçurma yumurtaları boyanabiliyor.
Kırk uçurma sepeti malzemeleri
Kırk uçurmaya gelen bebeğe ne verilir, minik bir bilgilendirme yapalım. Kıyafet veya bebek bezi, pişik kremi gibi ihtiyaçlardan oluşan bir sepet verilebilir. Her aile imkânlarına göre elinden gelen hediyeyi yapar. Ama kırk sepeti hazırlamada olmazsa olmaz bir şey vardır. Ziyaret bittikten sonra anneye; un, şeker, yumurta, pirinç, tuz, bozuk para ve pamuk bulunan minik bir bohça verilir. Buradaki her nesnenin bir anlamı vardır.
Her birinin anlamı ve daha fazlası için Kırk Uçurma Sepetine Ne Konur? adlı yazımıza göz atabilirsin.
